روغن گیربکس تنها یک روان‌کننده ساده نیست؛ بلکه ترکیبی پیچیده از روغن پایه و افزودنی‌هایی است که هر کدام نقش خاصی در محافظت از اجزای داخلی گیربکس ایفا می‌کنند. بدون وجود افزودنی‌ها، حتی بهترین روغن پایه هم نمی‌تواند عملکرد ایده‌آل گیربکس را تضمین کند. در این مقاله، به بررسی نقش انواع افزودنی‌ها، تأثیر آن‌ها بر دوام روغن و اهمیت انتخاب روغن مناسب پرداخته می‌شود.
چرا افزودنی‌ها ضروری هستند؟
گیربکس خودرو تحت فشارهای شدید، دماهای متغیر و اصطکاک مداوم کار می‌کند. اگر روغن تنها خاصیت روان‌کنندگی داشت، خیلی زود دچار اکسیداسیون، تغییر ویسکوزیته و کاهش کارایی می‌شد. افزودنی‌ها این کمبودها را جبران می‌کنند و به روغن خاصیت‌های جدیدی می‌دهند تا گیربکس در شرایط مختلف عملکرد پایدار داشته باشد.
انواع افزودنی‌ها در روغن گیربکس
۱. افزودنی‌های ضدسایش (Anti-Wear): این ترکیبات یک لایه محافظ روی سطح فلزات ایجاد می‌کنند تا در زمان تماس مستقیم دنده‌ها و قطعات، از سایش شدید جلوگیری شود. بدون این افزودنی‌ها، عمر گیربکس به شدت کاهش پیدا می‌کند.
۲. افزودنی‌های فشار بالا (EP – Extreme Pressure): این نوع افزودنی‌ها به‌ویژه در گیربکس‌هایی که تحت بار سنگین یا رانندگی‌های سخت قرار دارند، ضروری هستند. این ترکیبات هنگام افزایش فشار، به سطح فلز می‌چسبند و مانع از جوش خوردن یا تخریب دنده‌ها می‌شوند.
۳. افزودنی‌های ضدخوردگی و ضدزنگ: گیربکس در معرض رطوبت و تغییرات دمایی است. این افزودنی‌ها مانع از زنگ‌زدگی قطعات فلزی و ایجاد رسوبات می‌شوند و در نتیجه طول عمر سیستم افزایش می‌یابد.
۴. افزودنی‌های ضدکف: تشکیل کف در روغن گیربکس یکی از مشکلات رایج است که می‌تواند جریان روغن را مختل کرده و باعث کاهش روان‌کنندگی شود. افزودنی‌های ضدکف مانع از تشکیل حباب‌های هوا در روغن می‌شوند.
-
افزودنی‌های پاک‌کننده و پخش‌کننده: این ترکیبات مانع از تجمع رسوبات و ذرات ناشی از سایش در گیربکس می‌شوند. آن‌ها ذرات را معلق نگه می‌دارند تا فیلتر بتواند آن‌ها را جذب کند و مانع از گرفتگی مجاری شود.
-
افزودنی‌های پایدارکننده ویسکوزیته: این مواد کمک می‌کنند که روغن در دماهای مختلف، خواص خود را حفظ کند. به‌طور مثال، در هوای سرد خیلی رقیق نشود و در دمای بالا بیش از حد غلیظ نشود.
تفاوت افزودنی‌ها در روغن‌های معدنی و سنتتیک
روغن‌های معدنی به دلیل ضعف ذاتی در برابر حرارت و اکسیداسیون، نیازمند افزودنی‌های بیشتری هستند. در مقابل، روغن‌های سنتتیک به دلیل کیفیت بالای روغن پایه، افزودنی‌های کمتری نیاز دارند، اما همچنان وجود مواد ضدسایش و پایدارکننده ویسکوزیته در آن‌ها ضروری است.
نقش شرایط رانندگی در کارایی افزودنی‌ها
-
در رانندگی شهری و ترافیک سنگین، افزودنی‌های ضدسایش اهمیت بیشتری دارند زیرا تعویض دنده‌ها مکرر است.
-
در رانندگی طولانی و سرعت بالا، افزودنی‌های پایدارکننده حرارتی و ضدکف بیشترین تأثیر را دارند.
-
در خودروهای باربر یا آفرود، افزودنی‌های فشار بالا (EP) برای تحمل بار سنگین ضروری هستند.
علائم کاهش کارایی افزودنی‌ها
با گذشت زمان و استفاده طولانی‌مدت، افزودنی‌های موجود در روغن مصرف می‌شوند یا خاصیت خود را از دست می‌دهند. برخی علائم کاهش کارایی شامل:
-
تغییر رنگ روغن به قهوه‌ای تیره یا سیاه
-
بوی سوختگی یا اسیدی شدن روغن
-
افزایش صدای غیرعادی در تعویض دنده‌ها
-
ایجاد لرزش یا ضربه در گیربکس
در چنین شرایطی، تعویض روغن ضروری است و بی‌توجهی می‌تواند منجر به آسیب جدی گیربکس شود.
چطور روغن با افزودنی‌های مناسب انتخاب کنیم؟
رانندگان باید بر اساس دفترچه راهنمای خودرو و توصیه سازنده، روغن مناسب را انتخاب کنند. همچنین بررسی استانداردهایی مانند API و GL کمک می‌کند تا مطمئن شوند روغن حاوی افزودنی‌های ضروری است. برندهای معتبر معمولاً ترکیب دقیق افزودنی‌ها را بر اساس نوع گیربکس طراحی می‌کنند تا بهترین کارایی را ارائه دهند.
نتیجه‌گیری
افزودنی‌ها قلب تپنده روغن گیربکس هستند و بدون آن‌ها، حتی بهترین روغن پایه نمی‌تواند از گیربکس محافظت کند. انتخاب روغن حاوی افزودنی‌های مناسب و توجه به شرایط رانندگی، باعث افزایش طول عمر و عملکرد پایدار خودرو می‌شود. برای تهیه روغن گیربکس استاندارد و مطمئن، می‌توانید به سایوت اویل مراجعه کنید.